تاریخچه و معرفی رشته تکنولوژی اتاق عمل

تاریخچه و معرفی رشته تکنولوژی اتاق عمل
رشته کارشناسی پیوسته تکنولوژی اتاق عمل یکی از شاخه‌های علوم پزشکی است که با هدف تربیت نیروهای متخصص، متعهد و ماهر برای حضور در اتاق‌های عمل بیمارستان‌ها طراحی شده است. این رشته به دانشجویان آموزش می‌دهد چگونه با استفاده از دانش تخصصی و مهارت‌های فنی، در کنار تیم جراحی فعالیت کرده و به بهبود نتایج درمانی بیماران کمک کنند.
تاریخچه رشته اتاق عمل
اگر بخواهیم به تاریخچه رشته تکنولوژی اتاق عمل بپردازیم، باید ریشه‌های آن را به اوایل قرن بیستم نسبت دهیم. در سال ۱۹۰۱، "مارتا لوسی" برای اولین بار مفهوم تکنسین اتاق عمل را مطرح کرد و به بیان وظایف پرستاران در حین جراحی پرداخت. با آغاز جنگ‌های جهانی اول و دوم، نقش تکنسین‌ها و پرستاران اتاق عمل پررنگ‌تر شد؛ آنان در شرایط بحرانی در کنار جراحان حاضر بودند و نقش حیاتی در مراقبت از مجروحان ایفا می‌کردند. در سال ۱۹۵۷، این فعالیت‌ها جنبه علمی به خود گرفت و آموزش‌های دانشگاهی برای تربیت تکنسین‌های اتاق عمل آغاز شد.
در ایران، رشته اتاق عمل بین سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۸۰ در دانشکده‌های پیراپزشکی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور راه‌اندازی گردید و از آن زمان تاکنون توسعه یافته است.
معرفی رشته و اهداف آموزشی
رشته اتاق عمل در مقطع کارشناسی پیوسته ارائه می‌شود و دانشجویان طی ۴ سال تحصیل، مهارت‌های لازم برای آماده‌سازی بیماران، تجهیزات و فضای اتاق عمل را کسب می‌کنند. در این مدت، دانشجویان حدود ۱۳۰ واحد درسی را شامل دروس نظری، عملی، کارآموزی و کارورزی می‌گذرانند.
هدف اصلی این رشته، آموزش و تربیت نیروهایی است که بتوانند به عنوان اعضای کلیدی تیم جراحی، در مراحل قبل، حین و بعد از جراحی به پزشکان و سایر پرسنل درمانی کمک کنند. از ترم دوم، کارآموزی دانشجویان در بیمارستان‌ها آغاز شده و از ترم سوم تا پایان دوره، در اتاق‌های عمل تخصصی و فوق تخصصی حضور می‌یابند.

نقش‌ها و وظایف تکنولوژیست جراحی
طبق استانداردهای بین‌المللی از جمله کالج جراحان آمریکا، تکنولوژیست‌های اتاق عمل می‌توانند سه نقش اصلی ایفا کنند:

تکنولوژیست جراحی اسکراب (Scrub Tech): عضو استریل تیم جراحی که ابزارها، تجهیزات و ملزومات را در طول جراحی به جراح تحویل می‌دهد و محیط استریل را حفظ می‌کند.
تکنولوژیست جراحی سیرکولر (Circulator): عضو غیر استریل تیم جراحی که خارج از محدوده استریل فعالیت می‌کند و وظیفه تهیه و انتقال تجهیزات و ملزومات به تیم جراحی را بر عهده دارد.
دستیار اول جراح (First Assistant): نقش پیشرفته‌تری است که شامل کمک مستقیم به جراح از طریق نگه داشتن بافت‌ها، مکش خون، برش و بخیه‌زنی تحت نظارت جراح می‌باشد.

وظایف و مسئولیت‌های اصلی
فارغ‌التحصیلان این رشته وظایف متعددی دارند، از جمله:

آماده‌سازی اتاق عمل و کنترل تجهیزات
استریل کردن ابزارها و محیط
بررسی مدارک پزشکی و پرونده بیمار
آماده‌سازی فیزیکی و روحی بیماران قبل از عمل
کمک به تیم جراحی در طول عمل (اسکراب یا سیرکولر)
مراقبت از نمونه‌های آزمایشگاهی و ارسال آن‌ها
استریل و پانسمان نهایی بیمار
انتقال بیماران به بخش ریکاوری

تهیه گزارش از مراحل جراحی

ویژگی‌های فردی لازم برای موفقیت در رشته
یک تکنولوژیست موفق اتاق عمل باید ویژگی‌هایی چون دقت بالا، توان جسمی مناسب، چالاکی، آرامش در شرایط بحرانی، مهارت‌های ارتباطی بالا و روحیه تیمی قوی داشته باشد. همچنین باید توان تحمل صحنه‌های دشوار جراحی و قرار گرفتن در معرض بوها و شرایط خاص را داشته باشد.
دروس و محتوای آموزشی
دانشجویان رشته اتاق عمل با دروسی مانند آناتومی، فیزیولوژی، بیوشیمی، ایمونولوژی، تغذیه، بهداشت اتاق عمل، اصول استریلیزاسیون و آشنایی با تجهیزات اتاق عمل آشنا می‌شوند. همچنین بخشی از آموزش شامل کارآموزی در عرصه است که طی آن مهارت‌های عملی خود را تحت نظر اساتید در بیمارستان‌ها تقویت می‌کنند.
کارآموزی و طرح دو ساله
دانشجویان این رشته موظفند ۱۶ واحد کارآموزی در عرصه را در بیمارستان‌ها طی کنند. کارآموزی‌ها از ترم دوم شروع شده و در ترم‌های بالاتر در بخش‌های مختلف اتاق عمل ادامه می‌یابد. فارغ‌التحصیلان موظف به گذراندن طرح دوساله اجباری در مناطق محروم هستند. برای آقایان، این طرح به عنوان جایگزین خدمت سربازی نیز محسوب می‌شود.
مزایا و معایب رشته
مزایا

بازار کار نسبتاً مناسب در مراکز درمانی
امکان ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر
نقش کلیدی در فرآیند درمان بیماران

معایب

ایستادن طولانی‌مدت که ممکن است منجر به مشکلات اسکلتی-عضلانی شود
خطر مواجهه با بیماری‌های واگیر
فشار روحی ناشی از مشاهده صحنه‌های دشوار یا مرگ بیماران

جمع‌بندی
رشته تکنولوژی اتاق عمل یکی از رشته‌های حساس، تخصصی و مهم در حوزه درمانی است که فارغ‌التحصیلان آن نقش حیاتی در حفظ ایمنی، کارایی و کیفیت جراحی‌ها دارند. این رشته برای افرادی مناسب است که به کار تیمی، کمک به دیگران، محیط‌های پرفشار و علمی علاقه‌مندند و توان جسمی و روحی مناسبی دارند.

معاونت آموزشی پژوهشی